Een kogelkraan bestaat uit een afsluiterhuis met daarin een kogel met een ronde boring, een spindel met spindelafdichting en twee zittingen. De afsluiter staat open wanneer de boring van de kogel in één lijn staat met de leiding. De afsluiter wordt gesloten door de kogel via de spindel met een hendel of aandrijving een kwartslag te draaien. De zittingen zorgen ervoor dat de afsluiter goed afdicht en het medium niet langs de kogel en de zitting de leiding kan instromen. De spindel- en huisafdichtingen zorgen ervoor dat er geen medium naar de omgeving kan ontsnappen.
De kogelkraan gaat van open naar dicht of omgekeerd, door de kogel over 90 graden te draaien. Omdat de kogel altijd in contact komt met het medium, moet hiervoor een hoogwaardig materiaal worden gebruikt. Meestal is dit roestvaststaal. Tegenwoordig is vrijwel elke kogelkraan voorzien van een anti blow-out constructie en anti-static device. De antiblow-out constructie – waarbij de spindel aan de onderzijde is voorzien van een ‘borst’ – zorgt ervoor dat de spindel onder geen enkele omstandigheid uit het afsluiterhuis naar buiten kan worden gedrukt. Het anti-static device zorgt ervoor dat er geen statische elektriciteit – veroorzaakt door het stromende medium – kan ontstaan en ontstane statische elektriciteit wordt weggeleid.
Aan de emissie die een afsluiter mag vertonen worden eisen gesteld. Veel gebruikte normen hiervoor zijn TA Luft en ISO 15848. De spindel- en huisafdichtingen van goede kogelkranen zijn zo geconstrueerd dat de emissie via deze afdichtingen naar de omgeving aan minimale eisen voldoen.
Kogelkranen zijn breed inzetbaar in diverse schone media, variërend van vloeistoffen en gassen tot chemicaliën en corosieve media. Een kogelkraan wordt met name toegepast als open/dichtafsluiter. De hoge doorstroomcapaciteit of lage stromingsweerstand is kenmerkend voor kogelkranen, doordat de kogel in open stand geen belemmering voor het doorstromende medium vormt.
Kogelkranen onderscheiden zich naast hun brede toepasbaarheid en hoogwaardige constructie ook door de eenvoudige kwartslag bediening , waardoor ze eenvoudig en kostengunstig zijn te automatiseren. Ze bieden een goede prijs-kwaliteitsverhouding.
Kogelkranen worden onder andere gebruikt in procesinstallaties in de volgende industrieën: scheepvaart , (petro)chemie en tankopslag, olie & gas en utiliteit.